Nowelizacja prawa autorskiego 2024: Kluczowe zmiany dla twórców i użytkowników

Rok 2024 przynosi największą od dekady rewizję prawa autorskiego w Polsce. Co więcej, te istotne modyfikacje mają wpływ na każdego z nas – począwszy od twórców treści, poprzez wydawców, aż po zwykłych internautów. Warto podkreślić, że nowelizacja prawa autorskiego wprowadza fundamentalne zmiany w sposobie, w jaki tworzymy, udostępniamy oraz korzystamy z treści cyfrowych w przestrzeni internetowej.

W związku z tym, w naszym kompleksowym przewodniku dokładnie przeanalizujemy kluczowe zmiany dotyczące zarówno praw autorskich osobistych, jak i majątkowych. Należy zaznaczyć, że nowa ustawa o prawie autorskim w znaczący sposób przekształca zasady wynagradzania twórców. Ponadto, nakłada ona dodatkowe obowiązki na platformy internetowe oraz wprowadza rozszerzoną ochronę dla wydawców prasowych. Bez wątpienia, te daleko idące zmiany będą miały ogromny wpływ na funkcjonowanie całego ekosystemu cyfrowego w Polsce, kształtując nową rzeczywistość dla wszystkich uczestników rynku treści online.

Nowe Prawa i Wynagrodzenia Twórców

Najnowsza nowelizacja prawa autorskiego wprowadza przełomowe zmiany w zakresie wynagrodzeń dla twórców. Przyjrzyjmy się najważniejszym modyfikacjom, które znacząco wpłyną na sytuację autorów w cyfrowym świecie.

Tantiemy za udostępnianie utworów online

W odpowiedzi na rosnącą popularność platform streamingowych, wprowadzono niezbywalne prawo do wynagrodzenia za udostępnianie utworów w internecie. Dotyczy to szczególnie:

• Twórców utworów literackich i publicystycznych
• Autorów dzieł muzycznych i słowno-muzycznych
• Artystów wykonawców utworów audiowizualnych

Tantiemy będą wypłacane za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, co ma zapewnić skuteczną dystrybucję wynagrodzeń.

Zasady godziwego wynagrodzenia

W ramach nowych regulacji, wprowadzono kompleksowe standardy dotyczące ustalania wysokości wynagrodzeń autorskich. Przede wszystkim, kluczową zmianą jest to, że wynagrodzenie musi być obecnie nie tylko godziwe, ale także adekwatne do zakresu udzielonego prawa, charakteru utworu oraz skali jego wykorzystania (art. 44 ust. 1 i 2 ustawy). Co więcej, szczególnie istotnym aspektem nowych przepisów jest wprowadzenie domniemania prawnego, zgodnie z którym wynagrodzenie proporcjonalne do osiąganych przychodów jest uznawane za spełniające kryteria godziwości. Takie podejście ma na celu zapewnienie sprawiedliwego traktowania twórców oraz zrównoważenie interesów wszystkich stron zaangażowanych w proces twórczy i dystrybucyjny.

System informacji o przychodach

Twórcy otrzymali prawo do regularnego dostępu do informacji o przychodach z korzystania z ich utworów (art. 47 ust. 1). Informacje te będą przekazywane:

• Nie rzadziej niż raz w roku
• Nie częściej niż raz na kwartał
• Odrębnie dla każdego sposobu korzystania z utworu

Nowy system informacyjny umożliwi twórcom skuteczne monitorowanie wykorzystania ich dzieł i weryfikację należnych wynagrodzeń. Jest to szczególnie istotne w kontekście platform cyfrowych, gdzie dotychczas brakowało przejrzystości w zakresie rozliczeń.

Obowiązki Platform Internetowych

W związku z dynamicznym rozwojem platform internetowych, wprowadzamy kompleksowe zmiany w zakresie ich odpowiedzialności za treści chronione prawem autorskim (art. 22(2) Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83) . Przyjrzyjmy się najważniejszym modyfikacjom, które znacząco wpłyną na funkcjonowanie serwisów internetowych.

Nowe zasady odpowiedzialności

Platformy internetowe zostają uznane za podmioty korzystające z zamieszczanych przez użytkowników utworów, co nakłada na nie nowe obowiązki. W praktyce oznacza to konieczność:

• Uzyskiwania stosownych licencji na udostępniane treści
• Weryfikacji materiałów pod kątem naruszeń praw autorskich
• Aktywnego monitorowania publikowanych treści
• Współpracy z organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi

Procedury blokowania treści

Wprowadzamy jasne zasady dotyczące blokowania treści naruszających prawa autorskie. Platforma może uniknąć odpowiedzialności tylko wtedy, gdy wykaże, że:

• Dołożyła należytej staranności w uzyskaniu zgody uprawnionego
• Podjęła niezwłoczne działania po otrzymaniu uzasadnionego żądania blokady
• Uniemożliwiła dostęp do spornych treści w przyszłości

Mechanizmy rozpatrywania skarg

Wdrażamy obowiązkowy system rozpatrywania skarg użytkowników. Każda platforma musi zapewnić:

• Bezpłatny, elektroniczny system składania reklamacji
• Jasne uzasadnienie decyzji o zablokowaniu treści
• Przejrzyste informacje o dostępnych środkach odwoławczych

Szczególną uwagę przykładamy do ochrony praw użytkowników. Platformy muszą informować o powodach blokady konta lub treści w przystępnym języku. Wprowadzamy także wymóg współpracy z certyfikowanymi organami pozasądowego rozstrzygania sporów, których decyzje będą wiążące dla platform.

Ochrona Wydawców Prasowych

W ramach kompleksowej reformy prawa autorskiego wprowadzamy przełomowe rozwiązanie dla wydawców prasowych. Nowe przepisy mają na celu wzmocnienie pozycji profesjonalnych wydawnictw i redakcji w erze cyfrowej.

Nowe prawo pokrewne

Wprowadzamy nowe prawo pokrewne dla wydawców prasy, które obejmuje wyłączne uprawnienia do:

• Zwielokrotniania publikacji prasowej w środowisku cyfrowym
• Publicznego udostępniania treści w internecie
• Kontroli nad wykorzystaniem materiałów przez platformy internetowe
• Negocjacji warunków korzystania z publikacji

To przełomowe rozwiązanie ma na celu wzmocnienie profesjonalnych wydawnictw dostarczających odbiorcom wiarygodne i rzetelne informacje.

Zasady podziału przychodów

Wprowadzamy sprawiedliwy system podziału przychodów między wydawcami a twórcami. Twórcy utworów zamieszczonych w publikacji prasowej otrzymają 50% wynagrodzenia należnego wydawcy. Wydawca ma obowiązek wypłacić należne wynagrodzenie w terminie 30 dni od jego otrzymania.

Okres ochrony prawnej

Nowe prawo pokrewne ma ściśle określony okres ochronny. Uprawnienia wygasają z upływem dwóch lat następujących po roku kalendarzowym, w którym publikacja prasowa została rozpowszechniona po raz pierwszy. To rozwiązanie ma zapewnić równowagę między ochroną interesów wydawców a dostępem do informacji.

W przypadku braku porozumienia między wydawcami a platformami cyfrowymi, wprowadzamy mechanizm mediacji przez Prezesa UKE. Jeśli w ciągu 3 miesięcy strony nie osiągną porozumienia, sprawa zostanie rozstrzygnięta w drodze orzeczenia administracyjnego.

Nowe przepisy nie obejmują prywatnego i niekomercyjnego korzystania z publikacji przez indywidualnych użytkowników, czynności linkowania czy cytowania pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów.

Eksploracja Tekstów i Danych

W najnowszej nowelizacji wprowadzamy istotne regulacje dotyczące eksploracji tekstów i danych (TDM), które zrewolucjonizują sposób, w jaki możemy analizować cyfrowe zasoby. TDM definiujemy jako zautomatyzowaną technikę służącą do analizowania tekstów i danych w postaci cyfrowej w celu wygenerowania określonych informacji, wzorców i korelacji.

Zakres dozwolonego użytku

Wprowadzamy dwa główne rodzaje dozwolonego użytku w zakresie TDM:

W przypadku użytku naukowego, uprawnione instytucje mogą przechowywać zwielokrotnione utwory do celów badawczych, w tym weryfikacji wyników badań.

Ograniczenia i zastrzeżenia

Wprowadzamy istotne zabezpieczenia dla przechowywania i wykorzystywania danych:

• Przechowywanie musi odbywać się z zachowaniem odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa
• Dostęp mogą mieć wyłącznie upoważnione osoby
• Konieczne jest stosowanie procedur uwierzytelniających

Uprawniony może zastrzec brak zgody na eksplorację swoich utworów, jednak musi to zrobić wyraźnie i odpowiednio do sposobu udostępnienia utworu.

Zastosowania w sztucznej inteligencji

W kontekście sztucznej inteligencji, nasza nowelizacja wprowadza przełomowe zmiany. Początkowo planowaliśmy ograniczenie wykorzystania TDM w generatywnych modelach AI, jednak po konsultacjach społecznych zdecydowaliśmy się na bardziej elastyczne podejście.

Umożliwiamy eksplorację tekstów i danych dla celów rozwoju AI, co ma kluczowe znaczenie dla:

• Rozwoju polskiej innowacyjności w sektorze AI
• Zachowania konkurencyjności względem podmiotów zagranicznych
• Wspierania badań nad nowymi technologiami

Warto podkreślić, że uprawnieni zachowują możliwość zastrzeżenia swoich praw poprzez mechanizm opt-out, szczególnie w przypadku braku ustalonej rekompensaty. Dodatkowo, dostawcy modeli AI będą zobowiązani do udostępniania informacji o sposobie trenowania swoich modeli oraz zbiorach danych wykorzystanych w procesie uczenia.

Wnioski

Nowelizacja prawa autorskiego w 2024 roku wprowadza rewolucyjne zmiany w polskim systemie własności intelektualnej. Przede wszystkim, nowe przepisy w znaczący sposób wzmacniają pozycję twórców poprzez wprowadzenie systemu godziwych wynagrodzeń oraz zapewnienie im prawa do informacji o przychodach. Co więcej, platformy internetowe zostały obarczone jasno określonymi obowiązkami związanymi z ochroną praw autorskich, wraz z precyzyjnie zdefiniowanymi procedurami blokowania nielegalnych treści.

Warto podkreślić, że wydawcy prasowi zyskali silniejszą pozycję dzięki nowym prawom pokrewnym. Jednocześnie, ustawodawca zadbał o zachowanie sprawiedliwego podziału przychodów między wydawcami a twórcami, co ma na celu zrównoważenie interesów obu stron. Ponadto, wprowadzone regulacje dotyczące eksploracji tekstów i danych otwierają nowe, ekscytujące możliwości dla rozwoju badań naukowych oraz innowacji w dynamicznie rozwijającym się obszarze sztucznej inteligencji.

Więcej podobnych artykułów na stronie Fundacja Negotium.