Fundacja Rodzinna czy Testament: Który Sposób Lepiej Zabezpieczy Twój Majątek? [2025]

Fundacja rodzinna, wprowadzona w Polsce w 2023 roku, otworzyła nową drogę zabezpieczenia majątku dla przyszłych pokoleń. Podczas gdy testament pozostaje tradycyjnym rozwiązaniem, dlatego coraz więcej właścicieli firm i majątków rozważa założenie fundacji rodzinnej jako alternatywę.

Jednak wybór między tymi dwoma rozwiązaniami nie jest prosty. Z jednej strony, fundacja rodzinna wymaga minimalnego wkładu 100 tysięcy złotych i oferuje korzystne opodatkowanie na poziomie 15% dla beneficjentów. Z drugiej strony, testament nie wymaga początkowych nakładów finansowych, ale może wiązać się z wyższymi podatkami spadkowymi.

Ponadto, fundacja rodzinna daje możliwość długoterminowego zarządzania majątkiem i jego ochrony przez więcej niż jedno pokolenie. W tym poradniku pomożemy Ci zrozumieć różnice między obiema opcjami i wybrać rozwiązanie, które najlepiej zabezpieczy Twój majątek na przyszłość.

Fundacja Rodzinna a Testamentem: Podstawowe Różnice

Porównując fundację rodzinną z testamentem, należy przeanalizować kluczowe aspekty obu rozwiązań. Natomiast każda z tych form ma swoje charakterystyczne cechy i wymagania.

Forma prawna i wymagania formalne

Fundacja rodzinna (ustawa) powstaje poprzez złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego lub testamentu. W przypadku aktu założycielskiego, fundacja może mieć więcej niż jednego fundatora, podczas gdy w testamencie może być tylko jeden. Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

Testament (ustawa) natomiast jest jednostronnym oświadczeniem woli, które określa losy majątku po śmierci testatora. Może być sporządzony w formie notarialnej, własnoręcznej lub ustnej w szczególnych okolicznościach.

Koszty utworzenia i utrzymania

Założenie fundacji rodzinnej wymaga minimalnego funduszu założycielskiego w wysokości 100 000 złotych. Dodatkowo należy uwzględnić opłatę za rejestrację w wysokości 500 złotych oraz koszty notarialne, które przy minimalnym funduszu założycielskim wynoszą około 1170 złotych plus VAT.

Ponadto fundacja rodzinna wymaga prowadzenia pełnej księgowości oraz cyklicznych audytów co najmniej raz na cztery lata. Testament natomiast wiąże się jedynie z jednorazowym kosztem sporządzenia, szczególnie w przypadku formy notarialnej.

Elastyczność zarządzania majątkiem

Fundacja rodzinna zapewnia większą kontrolę nad majątkiem w długiej perspektywie. Pozwala na odseparowanie działalności operacyjnej od potencjalnych sporów rodzinnych oraz chroni majątek przed rozdrobnieniem. Umożliwia również zaplanowanie sukcesji biznesu i minimalizuje ryzyko konfliktów.

Testament, chociaż daje swobodę w określeniu spadkobierców, nie zapewnia takiej samej kontroli nad sposobem zarządzania majątkiem po śmierci testatora. Jednakże oferuje możliwość zmiany lub odwołania w dowolnym momencie, co zapewnia większą elastyczność w przypadku zmiany sytuacji życiowej.

Skutki Podatkowe Obu Rozwiązań

Aspekty podatkowe stanowią kluczowy element przy wyborze między fundacją rodzinną a testamentem. Natomiast każde z tych rozwiązań ma odmienne konsekwencje podatkowe.

Opodatkowanie fundacji rodzinnych w Polsce

Fundacja rodzinna korzysta ze zwolnienia podmiotowego z podatku CIT do momentu wypłaty świadczeń beneficjentom. Jednakże w przypadku wypłaty świadczeń, fundacja płaci podatek w wysokości 15% od podstawy opodatkowania.

Beneficjenci należący do najbliższej rodziny fundatora (małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, ojczym i macocha) są zwolnieni z podatku dochodowego od otrzymanych świadczeń. Natomiast pozostali beneficjenci muszą zapłacić podatek według stawki 15%.

Warto zaznaczyć, że fundacja rodzinna nie podlega daninie solidarnościowej, a świadczenia wypłacane beneficjentom nie są objęte składkami na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

Podatek od spadków przy dziedziczeniu testamentowym

W przypadku dziedziczenia testamentowego, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Najbliższa rodzina (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) może skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków, pod warunkiem zgłoszenia nabycia spadku do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy. Zgłoszenia dokonuje się na formularzu SD-Z2.

Dla pozostałych spadkobierców wysokość podatku zależy od grupy podatkowej:

I grupa (najbliższa rodzina) – kwota wolna od podatku wynosi 36 120 zł
II grupa (dalsza rodzina) – kwota wolna wynosi 27 090 zł
III grupa (osoby niespokrewnione) – kwota wolna to 5 733 zł

Ponadto testament może prowadzić do podwójnego opodatkowania w przypadku spadku z zagranicy, ponieważ standardowe umowy o unikaniu opodatkowania nie obejmują podatków spadkowych.

Kontrola nad Majątkiem

Sprawowanie kontroli nad majątkiem w fundacji rodzinnej znacząco różni się od tradycyjnego testamentu. Natomiast każde z tych rozwiązań oferuje odmienne możliwości zarządzania i nadzoru.

Uprawnienia fundatora w fundacji rodzinnej

Fundator posiada szerokie spektrum uprawnień w zakresie kształtowania zasad funkcjonowania fundacji. Przede wszystkim ustala statut, który określa cele fundacji oraz zasady zarządzania majątkiem. Ponadto fundator może:

Powoływać i odwoływać członków zarządu
Ustanawiać radę nadzorczą (obowiązkowo przy liczbie beneficjentów powyżej 25 osób)
Kierować uwagi i zalecenia dotyczące działalności fundacji

Co istotne, fundator może również uzależnić wypłatę świadczeń od spełnienia określonych warunków przez beneficjentów, takich jak ukończenie edukacji czy podjęcie pracy w firmie rodzinnej.

Możliwości zmiany decyzji

Fundator zachowuje prawo do modyfikacji swoich decyzji poprzez zmianę statutu, o ile zostało to przewidziane w pierwotnym dokumencie. Jednakże prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, chociaż może on powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie.

Rola beneficjentów

Beneficjenci fundacji rodzinnej posiadają określone prawa, ale ich rola różni się od wspólników w spółkach handlowych. Mają oni prawo do:

Otrzymywania świadczeń zgodnie ze statutem
Żądania informacji o działalności fundacji
Przeglądania dokumentów fundacji i sporządzania z nich kopii

Zarząd może odmówić udostępnienia informacji beneficjentowi jedynie w przypadku uzasadnionej obawy o wykorzystanie ich niezgodnie z interesem fundacji. W takiej sytuacji beneficjent ma prawo złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udostępnienia wymaganych informacji.

Warto podkreślić, że beneficjenci nie mogą wydawać zarządowi poleceń ani bezpośrednio kontrolować jego działań. Mogą natomiast uczestniczyć w zgromadzeniu beneficjentów, które pełni funkcję podobną do zgromadzenia wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Zabezpieczenie Interesów Rodziny

Mechanizmy ochrony majątku w fundacji rodzinnej stanowią znaczącą przewagę nad tradycyjnym testamentem. Przyjrzyjmy się, jak oba rozwiązania zabezpieczają interesy rodziny.

Ochrona przed roszczeniami zewnętrznymi

Majątek przekazany do fundacji rodzinnej przestaje być własnością osób fizycznych, które go utworzyły. Dzięki temu fundacja skutecznie chroni aktywa przed:

roszczeniami wierzycieli fundatora
egzekucją komorniczą
potencjalnymi zagrożeniami zewnętrznymi

Jednakże fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem. Ponadto zasilenie majątku fundacji poprzez darowizny może zostać zakwestionowane przez wierzycieli w drodze skargi pauliańskiej, szczególnie gdy miało na celu uniemożliwienie zaspokojenia roszczeń.

Zachowek a fundacja rodzinna

W kontekście zachowku, fundacja rodzinna oferuje kilka istotnych mechanizmów ochronnych. Przede wszystkim, do masy spadkowej nie wlicza się funduszu założycielskiego oraz mienia wniesionego do fundacji przed dziesięcioma laty od otwarcia spadku. Natomiast w przypadku powołania fundacji w testamencie, fundusz założycielski będzie wliczany do obliczeń zachowku.

Warto zaznaczyć, że fundacja rodzinna może zostać zobowiązana do sprzedaży majątku w celu wypłaty zachowku spadkobiercom. Dlatego kluczowe jest odpowiednie zaplanowanie struktury fundacji. Możliwe rozwiązania obejmują:

Ustanowienie uprawnionych do zachowku beneficjentami fundacji
Rozłożenie płatności zachowku na raty (maksymalnie na 5 lat)
W wyjątkowych przypadkach – możliwość obniżenia wysokości zachowku

Dodatkowo ustawa wprowadza możliwość zawierania umów o zrzeczenie się zachowku, co stanowi dodatkowe narzędzie planowania sukcesji. Należy pamiętać, że roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się po upływie pięciu lat od otwarcia spadku.

Tabela porównawcza

Aspekt	Fundacja Rodzinna	Testament
Forma prawna	Akt notarialny lub testament	Jednostronne oświadczenie woli
Minimalne wymagania finansowe	100 000 zł funduszu założycielskiego	Brak minimalnych wymagań
Koszty początkowe	– 500 zł opłata rejestracyjna – Ok. 1170 zł + VAT koszty notarialne	Jednorazowy koszt sporządzenia (w przypadku formy notarialnej)
Koszty bieżące	– Pełna księgowość – Audyty co 4 lata	Brak
Opodatkowanie beneficjentów	– 0% dla najbliższej rodziny – 15% dla pozostałych beneficjentów	Według grup podatkowych: – I grupa: kwota wolna 36 120 zł – II grupa: kwota wolna 27 090 zł – III grupa: kwota wolna 5 733 zł
Kontrola nad majątkiem	– Możliwość długoterminowego zarządzania – Ustanawianie warunków dla beneficjentów – Możliwość powołania rady nadzorczej	Ograniczona kontrola po śmierci testatora
Elastyczność zmian	Możliwa zmiana statutu (jeśli przewidziana)	Możliwość zmiany lub odwołania w dowolnym momencie
Ochrona przed wierzycielami	Tak (z wyjątkiem zobowiązań sprzed utworzenia)	Nie
Kwestia zachowku	– Wyłączenie mienia wniesionego przed 10 laty – Możliwość rozłożenia płatności na raty – Możliwość zrzeczenia się zachowku	Standardowe zasady zachowku

Wnioski

Wybór między fundacją rodzinną a testamentem zależy od indywidualnej sytuacji majątkowej i rodzinnej. Fundacja rodzinna, mimo wyższych kosztów początkowych, zapewnia skuteczniejszą ochronę majątku i większą kontrolę nad jego zarządzaniem. Natomiast testament pozostaje prostszym i tańszym rozwiązaniem dla mniejszych majątków.

Przede wszystkim fundacja rodzinna wyróżnia się korzystnym opodatkowaniem na poziomie 15% oraz możliwością długoterminowego planowania sukcesji. Testament, choć bardziej elastyczny w zmianach, nie chroni majątku przed roszczeniami zewnętrznymi i może prowadzić do wyższych obciążeń podatkowych.

Dodatkowo fundacja rodzinna pozwala na precyzyjne określenie warunków dla beneficjentów i skuteczniejszą ochronę przed rozdrobnieniem majątku. Jeśli zastanawiasz się nad najlepszym rozwiązaniem dla swojej sytuacji, zachęcamy do umówienia się na darmową konsultację z naszym radcą prawnym.

Ostatecznie, oba rozwiązania mają swoje zalety i ograniczenia. Kluczowe znaczenie ma dokładna analiza własnej sytuacji majątkowej, celów długoterminowych oraz potrzeb rodziny przed podjęciem ostatecznej decyzji.

Więcej podobnych artykułów:

Fundacja Rodzinna czy Testament: Który Sposób Lepiej Zabezpieczy Twój Majątek? [2025]